Hiện nay trên thị trường có nhiều loại thuốc được bào chế dưới dạng bột pha hỗn dịch, cốm pha hỗn dịch. Vậy hỗn dịch thuốc là gì? Ưu nhược điểm của hỗn dịch thuốc là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu trong bài viết sau đây.
Hỗn dịch thuốc là gì?
Dược điển Việt Nam V định nghĩa hỗn dịch là dạng thuốc lỏng được dùng theo đường uống, tiêm hoặc sử dụng ngoài, chứa ít nhất một dược chất rắn không hòa tan, được phân tán đều ở dưới dạng tiểu phân (mịn hoặc cực mịn) trong chất dẫn là nước hoặc dầu. Hỗn dịch có thể lắng xuống đáy của chai, lọ và khi sử dụng phải tiến hành lắc thật kỹ. Việc lắc này phải giúp phân tán đều thành dạng huyền phù ổn định trong một khoảng thời gian nhất định, thời gian này đủ để lấy ra liều đúng theo quy định.
Tùy theo hình thức cảm quan, hỗn dịch được chia làm hai loại:
- Dạng hỗn dịch có thể sử dụng ngay: Là chất lỏng đục hay thể lỏng có một lớp cặn ở đáy chai, khi lắc nhẹ cặn này phải được phân tán đều trở lại trong chất dẫn.
- Dạng bột hoặc cốm để pha hỗn dịch: Trước khi sử dụng, chuyển thành hỗn dịch bằng cách lắc với một lượng chất dẫn thích hợp.
Dạng bào chế này có thể được dùng bằng cách: uống trực tiếp, dùng ngoài, nhỏ mắt, tiêm. Thuốc hỗn dịch để tiêm không được dùng đường tĩnh mạch và tiêm vào tuỷ sống của người bệnh trừ hỗn dịch nano.
Ưu nhược điểm của hỗn dịch thuốc
Hỗn dịch thuốc là một dạng bào chế trong dược phẩm. Tuy nhiên, dạng bào chế này cũng có những ưu nhược điểm khác nhau.
* Ưu điểm:
- Nhiều cách sử dụng: thuốc hỗn dịch bào chế dạng lỏng nên có thể đưa thuốc vào cơ thể bằng nhiều đường khác nhau như nhỏ mắt/mũi, tiêm (bắp/dưới da), uống,…
- Dễ sử dụng: có thể dùng cho cả người già, trẻ nhỏ. Đặc biệt là thuốc hỗn dịch dạng uống dùng cho trẻ nhỏ, người già sẽ dễ dàng hơn so với việc dùng viên nén, viên nang, hay viên bao phim.
- Hạn chế tác dụng phụ: thuốc hỗn dịch có chứa các dược chất mà khi hoà tan sẽ không ổn định có thể gây kích ứng, hoặc khó uống. Nhưng khi bào chế ở dạng hỗn dịch thì dễ sử dụng hơn.
- Hấp thu nhanh: so với các dạng bào chế khác, hỗn dịch thuốc có khả năng hấp thu nhanh hơn. Do các tiểu phân dược chất rắn được phân tán đều trong chất lỏng. Khi vào cơ thể sẽ dễ hoà tan và hấp thu hơn. Trong khi đó các dạng bào chế như viên nang, viên nén khi vào cơ thể cần trải qua quá trình rã thành các tiểu phân, hoà tan mới có thể hấp thu.
- Kéo dài tác dụng của thuốc: khi đưa thuốc vào cơ thể phải trải qua quá trình hoà tan, sau đó mới hấp thu. Do đó có thể kiểm soát quá trình giải phóng dược chất, từ đó kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.
Ví dụ: khi dùng penicillin bào chế dạng hỗn dịch thuốc mặc dù tác dụng chậm hơn dạng dung dịch nước nhưng hiệu quả lại kéo dài hơn. Do đó, có thể giảm được số lần tiêm/ ngày cho người bệnh. Hay thuốc hỗn dịch dạng nhỏ mắt khi nhỏ vào sẽ có hiệu quả lưu lại lâu hơn, khó bị nước mắt làm trôi hơn các dung dịch thường.
* Nhược điểm:
- Khó phân liều: bản chất của hỗn dịch thuốc là hệ phân tán dị thể, nó không bền về mặt nhiệt học/ vật lý. Biểu hiện của sự không bền vững này đó là các tiểu phân dược chất rắn thường lắng đọng xuống dưới. Không có khả năng tái phân tán đồng nhất trở lại. Do đó, khi phân liều thường khó có độ chính xác như viên nén chia sẵn.
- Không thích hợp với dược chất không ổn định: hỗn dịch thuốc bào chế không thích hợp với các dược chất không ổn định trong môi trường nước. Điển hình như kháng sinh beta lactam, dược chất dễ thuỷ phân khác. Với các chất này, người ta không bào chế thằng dạng hỗn dịch thuốc mà bào chế dạng cốm/ bột pha. Dạng cốm, bột pha hỗn dịch thuốc này có thành phần tương tự hỗn dịch thuốc nhưng không có nước. Khi nào sử dụng mới pha loãng để tạo hỗn dịch thuốc và sử dụng.
- Kích thước tiểu phân dược không ổn định: kích thước tiểu phân dược trong hỗn dịch thuốc không ổn định do các tác động như: pha chế, bảo quản, chuyển dạng hình thù của dược chất.
Như vậy, hỗn dịch thuốc là một hình thức bào chế trong ngành dược. Ưu nhược điểm của hỗn dịch thuốc gồm nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, xét thấy các ưu điểm nhiều hơn nhược điểm nên dạng bào chế này vẫn được sử dụng phổ biến. Trên thị trường có rất nhiều thuốc dạng hỗn dịch thuốc khác nhau, phục vụ các mục đích phòng, điều trị các bệnh theo chỉ định. Bạn cần tìm hiểu rõ, có sự tư vấn, chỉ định của bác sĩ/ dược sĩ khi sử dụng các hỗn dịch thuốc.