Corticoid là gì?
Corticoid là một loại nội tiết tố, được cơ thể sản sinh ra từ tuyến thượng thận (một tuyến nhỏ nằm trên 2 quả thận, được cho là tuyến “sinh mạng” trong cơ thể chúng ta). Corticoid được tiết ra theo nhịp ngày - đêm, đều đặn từ tuyến thượng thận vào trong máu, đưa đến các tác dụng sinh lý quan trọng như sau:
- Tác dụng về sinh lý trên chuyển hóa: đạm, đường, mỡ, canxi, phospho, nước và điện giải. Tác dụng trên tâm thần kinh, tạo cảm giác hưng phấn và năng lượng. Trên hệ tiêu hóa, làm tăng tiết acid dịch vị và pepsin, gây thèm ăn, giảm tiết chất nhầy, trên tim mạch giữ muối, nước.
- Tác dụng trong điều trị: thuốc Corticoid có ba tác dụng chính, đó là chống dị ứng, kháng viêm mạnh và ức chế miễn dịch.
Như vậy về cơ bản, Corticoid đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sinh lý hàng ngày của chúng ta, giúp cơ thể tràn đầy năng lượng, cảm giác sảng khoái vào buổi sáng để làm việc, đáp ứng với stress và giảm đi về chiều tối khi cơ thể cần nghỉ ngơi, giúp bảo vệ cơ thể trước các kích thích bất lợi từ môi trường bên ngoài.
Corticoid, tốt hay xấu?
Corticoid là “con dao 2 lưỡi”.
- Trong Y khoa, Corticoid được dùng để điều trị các bệnh lý liên quan đến miễn dịch, dị ứng, do chất này có tác dụng ức chế miễn dịch các bệnh như: viêm mũi dị ứng, hen, phản ứng phản vệ, dị ứng da, lupus ban đỏ, vảy nến, viêm loét đại trực tràng, viêm khớp dạng thấp. Corticoid còn bổ sung trong suy tuyến thượng thận cấp và mạn, khi cơ thể gặp các stress nặng như sốc nhiễm trùng… và rất nhiều bệnh lý trong mọi chuyên khoa.
- Tuy nhiên, việc dùng thuốc không dưới sự hướng dẫn và theo dõi của Bác sĩ, tự ý sử dụng và sử dụng các chế phẩm không rõ nguồn gốc thì không những không được mà ngược lại còn gặp nhiều tác dụng có hại của thuốc.
Hậu quả của việc lạm dụng Corticoid
Sử dụng Corticoid không đúng chỉ định, liên tục và lâu dài sẽ đưa đến các hậu quả từ việc gia tăng mạn tính chất Corticoid trong cơ thể, dẫn đến các hệ lụy nghiêm trọng, ảnh hưởng lên nhiều hệ cơ quan.
* Biến chứng sớm
- Viêm loét dạ dày - tá tràng: thường là loét đa ổ dạ dày, đặc biệt khi bệnh nhân dùng chung với các thuốc giảm đau khác.
- Giảm sức đề kháng toàn thân: Cơ thể dễ nhiễm nấm, nhiễm các loại virus (Zona, thủy đậu, Herpes), vi trùng, dễ mắc bệnh lao, lao tiềm ẩn sẽ nặng lên.
- Rối loạn tâm thần: tính khí thay đổi, gây hưng phấn (vui vẻ, kích thích bất thường), ăn nhiều, mất ngủ, nặng hơn có thể loạn thần cấp, hoang tưởng, nói sảng hoặc trầm cảm.
* Biến chứng muộn
- Hội chứng Cushing: Đây là sự thay đổi kiểu hình cơ thể qua thời gian dài do chất Corticoid, biểu hiện với mặt tròn, đỏ, rậm lông, mụn trứng cá, tái phân bổ mỡ làm béo vùng bụng, vai gáy, vùng lưng, teo cơ tứ chi, da khô mỏng, rất dễ bị bầm máu.
Trẻ bị hội chứng Cushing điều trị tại Khoa Nhi – BV Sản Nhi Lào Cai
- Loãng xương, hoại tử đầu xương: đau nhức xương, gãy xương tự phát hoặc sau chấn thương nhẹ, xẹp đốt sống.
- Tăng đường huyết, rối loạn nước và điện giải: gây ra đái tháo đường ở người đã rối loạn dung nạp đường trước đó, gây khó kiểm soát đường hơn trên bệnh nhân đang điều trị đái tháo đường, giữ muối, nước trong cơ thể và giảm Kali.
- Mắt: tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể.
- Suy tuyến thượng thận.
- Chậm tăng trưởng trên trẻ em.
Đối với các loại Cortioid dạng tại chỗ, việc lạm dụng cũng đưa đến những tác hại tại chỗ.
- Tiêm khớp: Sau khi tiêm khớp để giảm đau từ 2 – 3 ngày, bệnh nhân có thể bị nhiễm trùng khớp.
- Bôi mỹ phẩm dạng “kem trộn”: Sau khi bôi vài ngày, da mặt sẽ bị nám, nhiễm nấm, teo da, da lõm xuống, nhăn nheo, mụn mủ.
- Corticoid dạng xịt: nhiễm nấm hầu họng và thực quản.
Những biểu hiện của da nhiễm Corticoid (nguồn Internet)
Nhận dạng thuốc có chứa Corticoid
Thuốc Corticoid khi được kê toa bởi Bác sĩ có nguồn gốc rõ ràng cũng rất dễ nhận biết, đa phần thuốc thường có phần đuôi của tên là “…sone” hoặc “…olone”, thuốc được trình bày đa dạng như: kem bôi da, thuốc nhỏ mắt, nhỏ tai, thuốc xịt mũi họng, dụng cụ hít tác động trên phổi, thuốc dạng viên nén nho nhỏ, dạng thuốc chích dùng tiêm khớp, tiêm tĩnh mạch:
- Thuốc medrol chứa thành phần methylprednisolone.
- Thuốc fucicort chứa thành phần betamethasone.
- Thuốc điều trị bệnh hen symbicort chứa thành phần budesonide.
- Thuốc nhỏ mắt polydexa chứa thành phần dexamethasone…
Cần lưu ý, các loại thuốc “gia truyền” điều trị giảm đau, viêm xoang, giúp ăn ngon, ngủ ngon, các loại thuốc Bắc dưới dạng “cao, đơn, hoàn, tán”, thuốc Đông y giả mạo “thần dược” giúp trẻ ăn ngon, ngủ ngon, lên cân… Tất cả các loại thuốc có tác dụng kể trên, đều có thể chứa Corticoid, thậm chí với hàm lượng rất cao.
Cách điều trị và phòng tránh
Các hậu quả từ Corticoid thường gặp ở nhừng người bệnh không đi khám bệnh và dùng thuốc theo đơn của Bác sỹ mà tự ý mua thuốc dùng không theo chỉ dẫn. Các bác sỹ của Bệnh viện Sản Nhi Lào Cai khuyến cáo: Để phòng tránh hậu quả do dùng Corticoid không đúng gây ra các bậc cha mẹ hay đưa trẻ đi khám khi trẻ bị bệnh để được dùng thuốc đúng. Khi trẻ có các biểu hiện như trên cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám, tư vấn và điều trị sớm.