Suy dinh dưỡng thấp còi là tình trạng trẻ có cân nặng và chiều cao tương ứng với độ tuổi thấp hơn cân nặng và chiều cao chuẩn. Suy dinh dưỡng thấp còi thường xảy ra với trẻ dưới 3 tuổi, do quá trình chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ không đạt yêu cầu chất lượng.
Suy dinh dưỡng thấp còi ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ qua các giai đoạn khác nhau.
- Giai đoạn bào thai: Trẻ bị suy dinh dưỡng ngay từ khi còn trong bụng mẹ có nguy cơ sinh nhẹ cân, chiều dài thấp. Nguy hiểm hơn là khả năng sinh non, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của trẻ sau này.
- Giai đoạn từ 0 - 2 tuổi: Đây là tiền đề vô cùng quan trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Chiều cao lúc 2 tuổi của trẻ bằng 1⁄2 chiều cao lúc trẻ trưởng thành. Vì thế, trẻ suy dinh dưỡng thấp còi giai đoạn này cần được chăm sóc cẩn thận.
- Giai đoạn tuổi tiền dậy thì và tuổi dậy thì: Trẻ em gái trước khi xuất hiện hành kinh và trẻ em trai trước 17 tuổi là thời gian trẻ phát triển chiều cao nhanh nhất. Nếu bị suy dinh dưỡng thấp còi giai đoạn này sẽ ảnh hưởng rất lớn tới chiều cao khi trưởng thành của trẻ.
Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng thấp còi
1. Giai đoạn bào thai
Trong thời gian mang thai, dinh dưỡng từ mẹ sẽ truyền sang con vì thế người mẹ cần bổ sung đầy đủ các dưỡng chất, các loại vitamin cần thiết cho cơ thể.
- Mẹ bầu cần uống sắt, acid folic trong suốt thai kỳ.
- Những mẹ bầu thiếu canxi cần uống thêm viên canxi để cung cấp đủ canxi cho thai nhi.
- Bổ sung đầy đủ năng lượng, protein trong bữa ăn hàng ngày.
- Ăn nhiều ngũ cốc, tôm, cua, các chế phẩm từ sữa... để bổ sung canxi.
- Dùng muối i-ốt để chế biến thức ăn cho mẹ.
- Sau khi sinh, trẻ cần được bú trong vòng 1 giờ đầu tiên.
- Cho trẻ bú mẹ trong 6 tháng đầu.
- Nên cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng hoặc lâu hơn nếu có thể.
- Trong thời gian cho con bú, người mẹ cần tiếp tục ăn uống đầy đủ, uống các loại vitamin, sắt, canxi...
2. Giai đoạn trẻ từ 0 - 2 tuổi
Trẻ bị suy dinh dưỡng giai đoạn từ 0 - 2 tuổi nên cho bú sữa mẹ để tăng sức đề kháng.
- Khi trẻ được 5 - 6 tháng tuổi, bắt đầu cho trẻ ăn dặm.
- Tăng lượng thức ăn và số bữa ăn theo độ tuổi của trẻ: Trẻ từ 5 - 6 tháng tuổi ăn 1 bữa bột loãng/ngày. Trẻ từ 7 - 9 tháng tuổi ăn từ 2 - 3 bữa cháo/ngày. Trẻ từ 10 - 12 tháng tuổi ăn 3 - 4 bữa cháo/ngày. Trẻ trên 1 tuổi nên ăn 4 bữa/ngày.
- Ngoài các bữa ăn cần duy trì lượng sữa hàng ngày cho trẻ.
- Một bữa ăn của trẻ nên đầy các nhóm dầu mỡ, đạm động vật, rau củ, tinh bột...
- Cho trẻ ăn các thực phẩm giàu canxi như: Tôm, cua, đậu...
- Bổ sung vitamin A cho trẻ nếu cần thiết.
- Bổ sung kẽm dự phòng.
3. Giai đoạn tuổi tiền dậy thì và dậy thì
Trung bình, trẻ em nữ cần 1.900 - 2.300kcal/ngày, còn trẻ em nam cần 2.100 - 2.800kcal/ngày. Trẻ cần được ăn đủ 3 bữa/ngày. Mỗi bữa ăn cần có đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết như:
- Đạm động vật và đạm thực vật: Đạm là nguồn cung cấp protein vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Đạm hỗ trợ tạo cấu trúc tế bào, tạo nội tiết tố và tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể.
+ Trẻ em nam cần 50 - 70g protein/ngày.
+ Trẻ em gái cần 50 - 60g/protein/ngày.
- Đạm động vật từ: Thịt, tôm, cua, cá, trứng...
- Đạm động vật từ: Đậu nành, lạc, giá đỗ...
- Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng cần đa dạng các loại thực phẩm:
+ Chất béo: Chất béo là dưỡng chất quan trọng, cần thiết cho quá trình tiêu hóa của trẻ. Chất béo giúp hòa tan các loại vitamin A, vitamin E, vitamin D... Ngoài ra, chất béo còn là nguồn năng lượng dồi dào giúp trẻ phát triển thể lực. Cần cân bằng chất béo từ động vật và chất béo từ thực vật trong khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ.
+ Sắt: Cho trẻ ăn nhiều thực phẩm có chứa sắt như: Tiết, gan, thịt bò, trứng, tim... Cho trẻ uống thêm viên sắt hoặc sắt dạng nước để bổ sung lượng sắt cần thiết.
+ Canxi: Canxi vô cùng quan trọng cho sự phát triển chiều cao của trẻ. Giai đoạn này, trẻ cần được bổ sung đầy đủ canxi để đáp ứng nhu cầu phát triển chiều cao và giúp xương, răng vững chắc. Trung bình trẻ cần 1000mg canxi/ngày. Nguồn thực phẩm bổ sung canxi dồi dào gồm: Sữa, các chế phẩm từ sữa, tôm, cua...
+ Vitamin A: Vitamin A có nhiều trong các loại rau xanh và các loại củ quả màu vàng hoặc đỏ như: Gấc, đu đủ, cà rốt,... Ngoài ra, vitamin A còn có trong gan, trứng, sữa...
+ Vitamin D: Các thực phẩm chứa nhiều vitamin D như: Sữa, phô mai, sữa chua, tôm, cua, cá, các loại hải sản...
+ Kẽm: Kẽm rất quan trọng trong quá trình tăng trưởng chiều cao và cân nặng của trẻ. Trẻ bị thiếu kẽm có thể biếng ăn, ảnh hưởng sự chuyển hóa của các tế bào vị giác. Nên cho trẻ ăn nhiều tôm đồng, hàu, sò, gan, sữa, trứng, thịt bò, lạc, hạt điều, hạnh nhân...
+ Vitamin C: Vitamin giúp trẻ hấp thụ tốt sắt, canxi và axit folic. Vitamin C còn giúp trẻ tăng cường sức đề khác, giải nhiệt cơ thể, kích thích tạo dịch mật. Cho trẻ ăn nhiều rau xanh, các loại hoa quả để bổ sung vitamin C và các loại khoáng chất cần thiết.
Để phòng chống và cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, cha mẹ nên bổ sung đầy đủ các chất cho bé, khi có dấu hiệu gì bất thường về dinh dưỡng hay đưa con tới phòng khám tư vấn dinh dưỡng của bệnh viện Sản Nhi để được tư vấn một cách chi tiết và đầy đủ nhất.
BSCKI. Nguyễn Thị Thu Hiền - Phó Trưởng khoa Dinh dưỡng