Vàng da là một hội chứng hay gặp trên lâm sàng, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên, có biểu hiện lâm sàng khi nồng độ bilirubin trong máu tăng cao trên 17 mol/l.

Ảnh minh họa: Internet.

Các nguyên nhân gây vàng da:

* Vàng da do tắc mật cơ giới:

- Sỏi mật: hay gặp tam chứng Charcot gồm đau - sốt - vàng da. Các biểu hiện này thường hay tái phát nhiều lần. Xét nghiệm công thức máu có tình trạng tăng bạch cầu da nhân trung tính. Siêu âm có thể thấy hình ảnh của sỏi và đường mật giãn.

- Giun chui ống mật: hay gặp trên cơ địa có tiền sử bệnh giun. Người bệnh thường có các cơn đau hạ sườn phải, kèm theo có sốt và vàng mắt vàng da. Siêu âm đường mặt đôi khi phát hiện được hình ảnh xác giun trong ống mật.

- Ung thư đường mật: hay gặp ở người cao tuổi. Người bệnh có thể có đau hạ sườn phải, có tình trạng vàng mắt vàng da tăng dần theo thời gian, cơ thể suy kiệt. Nên xác định bằng kỹ thuật chụp đường mật qua da, hoặc cắt lớp vi tính gan mật.

- U đầu tụy: hay gặp ở người cao tuổi, cơ thể suy kiệt, đau vùng thượng vị và có dấu hiệu vàng mắt, vàng da tăng dần, phân bạc màu, có ngứa. Khám có thể thấy khối u thượng vị, gan to, túi mật to. Phát hiện bằng siêu âm, chụp CT scaner hay chụp khung tá tràng.

- U bóng Vater, ung thư gan: Người bệnh có tình trạng suy kiệt, có thể có sốt, đau vùng gan, vàng da tăng dần, phân bạc màu, có ngứa... Chẩn đoán bằng siêu âm, chụp cắt lớp vi tính, chụp đường mật, xét nghiệm AFP.

*  Vàng da do tan huyết:

- Bẩm sinh: hay tái phát, có thể do di truyền như bệnh hồng cầu hình liềm, bệnh Thalasemie, bệnh Minkouski-Chauffar.

- Mắc phải: do rắn độc cắn, truyền nhẩm nhóm máu, nhiễm độc thuốc hoặc hóa chất, bệnh tự miễn... Người bệnh có các biểu hiện lâm sàng theo từng bệnh, kèm theo có biểu hiện vàng mắt, thiếu máu (da xanh, niêm mạc nhợt), có thể có cơn sốt và rét run, nước tiểu đen kiểu đái huyết cầu tố, suy thận. Khám có thể thấy lách to...

* Vàng da do nhiễm trùng:

-  Vàng da do vi khuẩn:

+ Nhiễm trùng huyết, đặc biệt là vi khuẩn kỵ khí C. perfringens: người bệnh thường có tình trạng nhiễm trùng nhiễm độc nặng, có hội chứng gan thận với các biểu hiện vàng mắt vàng da, kèm theo suy thận. Thường tử vong do suy thận.

+ Thương hàn: ngoài các triệu chứng của bệnh thương hàn, kèm theo người bệnh có vàng da, có thể có đau điểm túi mật do túi mật viêm. Cần cấy máu, cấy phân tìm vi khuẩn thương hàn.

+ Viêm phổi khối: ngoài các biểu hiện về hô hấp, người bệnh có vàng da kèm theo. Cần chụp phổi khi có nghi ngờ chẩn đoán.

+ Nhiễm trùng đường mật: hay gặp trên những người bệnh có các yếu tố thuận lợi như sau giun chui ống mật, sỏi đường mật, ứ mật do chèn ép... Sau cơn đau quặn gan, người bệnh có sốt - vàng mắt, vàng da - đau hạ sườn phải.

- Vàng da do ký sinh trùng:

+ Sốt rét: Người bệnh có yếu tố dịch tễ như sống ở vùng có bệnh sốt rét hoặc đi vào vùng có bệnh sốt rét. Người bệnh có biểu hiện cơn sốt rét điển hình qua 3 giai đoạn: giai đoạn lạnh, giai đoạn sốt nóng, giai đoạn đổ mồ hôi. Người bệnh có vàng da, thiếu máu có thể có lách to hay đái huyết cầu tố. Chẩn đoán dựa vào soi tìm ký sinh trùng sốt rét trong máu hoặc test nhanh.

+ Áp xe gan do amíp: Người bệnh có biểu hiện đau vùng gan, sốt, vàng mắt vàng da. Gan to, đau, rung gan (+), hiện nay ít khi làm nghiệm pháp rung gan. Xét nghiệm máu có thể có tăng bạch cầu ái toan. Siêu âm, chụp CT scaner xác định khối áp xe.

+ Nang sán lá gan: đôi khi cũng gây vàng mắt vàng da, thường đau tức hạ sườn phải. Xét nghiệm máu thấy tăng bạch cầu ái toan. Siêu âm, chụp CT scaner xác định nang. Xét nghiệm sán bằng phản ứng huyết thanh.

- Vàng da do xoắn trùng: Hay gặp do Leptospira. Bệnh có biểu hiện sốt cao, hội chứng gan thận, đau cơ, đặc biệt cơ dép, vàng da trên nền da sung huyết. Xét nghiệm Leptospira bằng chẩn đoán huyết thanh.

- Vàng da do virus:

+ Các virus viêm gan: A, B, C, D, E, F... Có thể gặp giai đoạn tiền hoàng đản, thường hết sốt khi xuất hiện vàng mắt, vàng da. Việc chẩn đoán thường dựa vào xét nghiệm các marker virus viêm gan và loại trừ các căn nguyên gây vàng da khác.

+ Các virus khác: Herpes, Arbovirus, Epstein barr, Retrovirus cũng có thể gây vàng da.

- Vàng da do nhiễm độc: Có rất nhiều thuốc, hoá chất có thể gây độc cho tế bào gan như: Hoá chất dùng trong điều trị bệnh ung thư, thuốc chống lao, thuốc điều trị tâm thần, thuốc điều trị các bệnh tuyến giáp, thuốc điều trị nội tiết, thuốc hạ sốt: paracetamol, các loại thuốc dân gian: thuốc nam, thuốc bắc...

Vàng da chủ yếu là do bệnh lý. Vì vậy, khi bị vàng da, người bệnh cần đi khám ở các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị sớm, hạn chế biến chứng và nguy cơ bệnh tiến triển nặng.